Gauerdiko hamabi orduak ziren. Haur hura zori onean jaiorik zegoen; ama, botiken indarrez, zentzua galdurik zegoen, eta emaginak haurra garbitzen zuen. Klinikan isiltasun haundi bat zen nagusi, baina bat-batean, mediku jaunak gomazko eskuzorroak erauntzi gabe, telefonoak deitu zuen. Medikuak esku artean hartu zuen:
— Remen Damaso Aurtenetxe. Esan.
— Segurantzaren Zerbitzuarekin mintzatzen tara, Aurtenetxe jauna. Kaso arrisku haundiko bat dadukagu, etxe pobre batean, eta errondako medikua ezer egitera ez da atrebitzen. Zu beste medikurik ez dugu aurkitu. Joanen zara?
— Oso lan gaitza bukatu dut oraintxe, eta nerbioak dantzari daduzkat, baina halare, bai, joan eginen naiz. Emaginari emaizkiozu zehaztasun guztiak, arropaz mutatzen naizen bitartean.
— Milesker, jauna.
Kaleko arroparekin eta beharreko tresneria guztiarekin bere gelatik kirofanora bihurtu zenean, emaginak luzatu zion papera faltrikaran sartu ondoren, hari agindu zion:
— Nire etxera deitu, faborez.
Eta garajera abiatu zen, automobilaren bila. Bere Fiat ederra Bilboko kaleetatik kidatzen zuen artean, bere gogoetak Neguriko bere etxera joan zitzaizkion, eta bertan, emaztearen itxura eta oroitzapenak kariziatu zuten. Mertxe Zabalarekin esposatu zenetik, bere bizitza eremu huts eta hotz bat izan zen. Mertxe andre okerra zela ezin esan zukeen inork, baina… Eta mila baina azaldu zitzaizkion akorduan. Honelakoa baita bizimoldea. Gizonak gauza bat gutiziatzen du, eta patuak beste bat eskeintzen dio. Gainera gure klaseari eta leinuari eman behar diogula amore beti. Bai. Halaxen da mundua.
Eta Begoñako elizaren azpiko tuneletik igaraten zela konturatu ere gabe, Madalen Linaresen oroitzapena etorri zitzaion gogora. Madalen beti izan zen bere gustokoa, baina bion artean amiltegi sakon bat egon zen, modu gaitzean bata besteagandik separatu zuena. Bi mundu diferentetan bizi izan ziren, medikuntzako estudioak amaitu berri zegoen zaldun gazte aberatsa, eta Andaluziako kortijo batean jaiorikako, batere eskolarik gabeko neskame zerbitzukoa. Aurreneko begiradan elkarrekin gustatu baziren ere, bigarrenean enamoratu baziren ere, hirugarrenean mila ditxa ezti gozatu eta dastatu bazituzten ere, laugarrenean haur baten esperoan eta esperantzan aurkitu baziren ere, amodio hura ez zen inoiz posible izan.
Hola eman zion aditzera aitak berak ere:
— Hago lasai eta ardura gabe, mutil. Ni ere gaztea izan ninduan behin, eta bazekiat bihotz bizkor baten indarra zer den. Oihenartek zioena: Amorantea eder eta emaztea zuhur. Edo: Amorantea pobre eta emaztea aberats. Neska hori, andretzat, ez zaik komeni. Nik eginen diat zeregin itsusi hau konpondu. Hi, hago lasai eta ardura gabe. Dontzeila egoki bat bilatu diat andretzat, damatxo galanta gero, eta Erromako peregrinaziotik itzultzen haizenean, deiak botako dizkiagu kulpitotik.
Orain, Boluetara heldurik zegoenean, ez erantzuna, bai, isilik egona, damu zuen. “Barka, aita, baina neska hori dut maite bihotzez, eta bost piper gorri inporta dizkit pobre izateak, eskolarik ez edukitzeak, Andaluzian jaiotzeak, eta harekin ezkonduko naiz, naiz eta zuen mundutik deskomekatzen banauzue ere”, ez esana.
Eta Erromatik bihurtu zenetik urte betera, Mertxe Zabalarekin egin zituen Begoñako gure Amaren basilikan esposarioak. Madalen Linaresen beste berririk ez zuen aurrerantzean sekula jakin, igurikirikako haurra mutikoa ala neskatoa izan zenik ere ez zuten enteratu, edo bere deseo baten frutu harek mundu honetan sarrera eduki zuenik ere ez zuen ikasi.
Benetan, oso urduri eta artega zegoen. Nerbioak dantzari eta damua kantari, pentsatu zuen. Gogoetak eta oroitzapen guzti haieri graziak eta desgraziak, Ibarsusin zegoen. Erlojuari begiratu zion: “Hamabi eta erdiak. Aurreratxuago eta Donostian. Burutik eginik hago, mutil”. Eta atzera eman zuen martxa, kaminoan buelta eginik, Otxarkoagara hartu zuen bide zuzena. Euririk eta lanbrorik ez bazegoen ere, gaua hotza zen, eta horri eskerrak, ez zen lokartzen. Etxera heltzen naizenean, ez naiz hamabi orduan ohetik jaikiko. Gero iher eginen dut Arrigunagan. Baina…
Baina damua kantari.
Bai, hori esan behar ukan nion. Madalenekin beste bizi modu bat edukiko nuen. Eta zer? Hemengo ateak hersten bazitzaizkidan, Madrilen eta Bartzelonan naikoa zeregin dago beti tokologo on batentzat. Eta hala ez bada ere, mila hiri haundi daude Ameriketan… Santiago, La Paz, Buenos Aires, Lima… Zuri, beltz edo gorri, haurrak jaio egiten dira mundura. Beste erremediorik ez baitadukate.
Beste erremediorik…
Nire haurrik ez da jaio. Mertxeren haurrik, behintzat. Esposa ona izan da, baina ez emazte ona, arraiopola, Jainkoak barka gaitza eta barka beza nire hasarrea. Ederki jakin du beti jaiak eta urtegunak antolatzen, ederkiago gobernatu du etxea, bai, alkondarak beti daduzkat garbi eta prest, etxean bakea, salan bazkari ona, ohean berotasuna… Baina ez nau inoiz konprenitu. Ez du konprenitu egundo sekula santa, gizon batekin dagoela ezkondurik, eta ez bakarrik Aurtenetxe mediku jaun tokologo famatuarekin. Munduan beste gauza asko daudela, bizimodu lasaiaz eta gizartearen errespetoaz gainera… Ez dakit nik, baina badaude bai, egon ere.
Eta gainera…
Gainera ez dit haurrik eman. Nik milaka haurreri lagundu diet mundura etorten, eta nirerik ez dadukat. Hau da patuaren burla, asturuaren txantza eta trufa. Haren hobentxu guztiak, haren konpresio falta eta guztia, barkatuko nion, haur bat eman balit. Baina ez. Ez du indarrik eduki. Edozein andrek egin lezakeena… Katemeek eta astemeek, batere gaiztasunik gabe, edonoiz eta edonola egiten dutena… Eta harek ezin! Mila demonio beltz!
Baina ezinak ez du legerik, Axularrek esana, eta damua alferrikakoa da. Hau da zihorra, Jaunaren eskutik zihorra, Erromara peregrinazioan joan nintzelako. Orain ederki bizi nintzake Liman Madalen Linaresekin, eta bion maitetasunak, amodioak, pasioak, gutiziak eta nahitasunak sorturikako kimuekin. Bai. Flakoa izan nintzen orduan, oso ahula, eta damuz bizi naiz orain.
* * *
Otxarkoagako diganteek haundiago ziruditen gauean. Automobila gelditu zuen; zigarro bat pizturik, faltrikaratik atera zuen papera, adrez zehatza ikustearren. Pospoluaren argitan irakurri zuen: Begoña Linares, Enegarren etxea, 12 planta. Linares. Deitura honek, deitura ezagun honek, Damaso Aurtenetxeri zerbait zekarkion gogora: “Bai, zerbait dakarkit deitura honek gogora”.
Etxea bilatu zuen, diganterik haundiena, Jaun Kijotek deseatuena. Jente oso pobrearen etxeetan ez dago atezairik, ez dago giltzaririk. Beraz, oinez igo behar ukan zuen eskilara luze hura, Alostorrea baino askozaz luzeagoa.
Gora heldu zenean, Segurantzako medikuak zabaldu zion atea:
— Berantxe zatortza, Aurtenetxe. Ez dakit, bada, garaiz heltzen zaren. Haurrak ez du jaio nahi, eta amak ez du indarrik. Operatu egin beharko duzu, nahi eta nahi ez.
— Gaztea da ama?
— Bai, hogei urte ere ez ditu.
— Hobe.
— Oro duzu prest. Ur beroa, zapi garbiak…
— Tresnak ateratzen ditudan artean, morfina eman.
— Zeinbat gramo?
— Zuk ikus.
— Bai.
— Ez dago inor etxean? Senarra edo? Ama?
— Senarrik ez daduka. Etxe honek deabruaren paradisua dirudi. Guztia, bion artean konpondu beharko dugu.
— Hau jakin banu, emagina ekarriko nuen.
— Mandatua eman nuen telefonoz, baina ez naute entenitu. Lurra jota nago, Aurtenetxe, hemen heriotzaren kontrako burruka itsuan, eta hemendik kuartelera hiru bider, eskilara hori jatsi eta igo egin behar.
— Ez da atsegina. Garbi zaiozu sabela alkoholarekin.
— Eta gainera, honen ama. Akabukoa. Ederki kontsolatu da maradikatua. Hor, alboko gelan dago, andre gaztea oraindik, baina oso zaharkitua, eta areago horditua. Ni hemen nagoen bitartean, botila bete kazalla edan du, eta hura hasi orduko, erdi mozkorturik zegoen, jadanik.
— Portaera ederra, ilobaren jaio egunean.
— Bai, ez dakizu ongi. Infernuan gaude, laguna. Hura, hor aldean dagoena, alkoholak hilik dago. Biharko egunik ez du ikusiko. Zazpi zaldi hiltzeko adina anizete edan du. Ez du salbatzerik.
— Eta honek ere, neskatxa urrikalgarri honek ere, ez du esperantza haundiagorik. Trantze ederrean gaude, laguna.
— Zer bada?
— Ama ala haurra hautatu beharrean gaude.
— Ama hautatuko duzu, ezta?
— Ez dakit oraindik. Pixka batean itxadon beharko dugu, hau argiago ikusten den arte. Ez nago oraindik oso seguru, amaren bizitzaren gainean.
— Gu kristauak gara, ezta?
— Bai. Eta faborez, adiskidea, mintza zakizkit, nerbioak oso urduri daduzkat, eta zure hitz egiteak trankildu eginen nau.
— Lehen esaten nuena, bada. Infernuan bertan gaudela. Hemen ez da Jaunaren sobera parabola aditu. Neskatxaren ama, neskatxa bera bezala, senarrik gabe dago, ez da inoiz esposatu. Orain hamar urte edo, ijito batekin juntatu zen, eta etxola bat zedukaten Ollarganen. Etxolak suntsitu zituztenean, bizileku hau eman zieten, baina han baino hijiene eta osasun bide guttiagorekin bizi dira, edo hiltzen dira, hemen. Ahuntzak beti basora. Dutxan perrezila landatu dute, eta eskaratzean zerri bat gizentzen dute. Gezurra dirudi, baina hala da.
— Bai?
— Honera etorri nintzenean, andrearen lagun ijitoa hemen zegoen. Eta haren alabatzakoaren afera jakin zuenean, alde egin zuen hemendik. Hura ez zela etxe honetakoa, bakarrik lagun bat zela, eta hor konpon.
— Ederki!
— Orduko, andre zaharra katu polit batekin zegoen, eta gero gehiegi edan du, konortea galdu arte. Erokeriak eta alukeriak esan zituen milaka. Azkena hau izan zen: “Osagileari esaiozue neskato bat izan zela, eta ama zakarraren semearen moduan portatu bazen ere, barkatu egiten diodala niri gaizki egina”. Haurra ongi dator azken finean, baina ama galdurik dago. Agudo ibili behar dugu, osterantzean, haurra ere, galdu eginen da.
Mediku biak, lanean enpeinatu ziren habilezia eta abiadura haundiarekin. Ordu erdian jarraiki zuten hola, zilborraren kordela ebaki ondoren haurraren negarra entzun zen arte. Haurra garbitu ondoren, Aurtenetxek besteari galdetu zion:
— Andre horrek, neskatxaren amak, kazallak hiltzeko puntuan dadukanak, Madalen al zedukan izena?
— Bai? Ezagutzen zenuen?
— Pixka bat.
— Ikusi nahi baduzu…
— Ez, ez da atsegina.
Kalera joan ziren. Aurtenetxe bere automobilean sartu zen.
— Zu —esan zion besteari—, gauza guztiak konpon itzazu goardiako sarjentuarekin. Haurra nire klinikara daramat. Adio.
Enbragatu zuen.
* * *
Logelan sartu zen. Leihotik, egunaren aurreneko eguzki printzak azaltzen ziren. Ohean zegoen bere andrea, Mertxe Zabala zorionekoa. Atea hersten entzun zionean, itzartu egin zen.
— Lan haundia eduki duzu, maitea?
— Sekulakoa!
Kristau onak (azalez behintzat) izanik, hamazortzi urtean ezkondurik egonagatik ere, ohe beran lo egiten zuten.
Damasok pijama janzten zuen artean, galdetu zion andreak:
— Nortzuk izan dira gaur?
— Ikatzurietako markesaren alabak neskato bat, eta neskatxa ezkondu gabe batek mutiko bat. Andrea ohetik jaiki zen gizona barrenera sartu baino lehen.
— Tamala da, Damaso, hain berant etortea. Egun zure lehengusuaren semea ezkontzen da, eta mahaitiar komitatu gaitu.
— Azken orduan agertuko naiz.
— Banoa, maitea. Ongi lo egin.
Musu bat eman zion maxelan. Damasoren adimentuaren gainean, atsedenezko lanbro bat hedatzen zen.
— Mertxe, haurrik ez dugu eduki.
— Ez.
— Eta seme bat eduki nahi dut.
— Ahalegin guztiak egin ditugu, Damaso.
— Mutiko bat hartuko dugu semetzat.
— Zure deseoa baldin bada, ongi iruditzen zait. Ixtillu galantak edukiko ditugu inudeekin eta mesdemoiselekin, baina zure deseoa baldin bada, ongi iruditzen zait. Ongi. Ni banoa. Gaurko bestara ez dakit ze arropa eraman. Zer iruditzen zaizu zuri, Damaso? Soineko ferdearekin ongi egonen naiz?
— Nahi duzuna, Mertxe. Ongi zaude beti. Baina uztazu lotan. Oso nekaturik bainago.
— Ederki, maitea. Ordu batetan altza, falta gabe.
— Adio.
Beti bezala, azaleko lore hura. Eta zertarako esplika? Zertarako esan nola hartuko zuten mutikoa bere odolekoa zela? Eta gainerako guztia? Madalen Linaresi harturikako zorra nolabait pagatu behar zuela? Bere odoleko alaba, jaiotzen ikusi ez zuena, hiltzen behintzat ikusi zuela?
Damaso harentzat, bere ilobarekin batean, Jainkoa jaio zen Otxarkoagan, gau hotz haretan.
Eta biharamunaren esperantzan, Otxarkoagara bihurtzeko promesan, lokartu egin zen.